İdrar Yolu Enfeksiyonları

Çocuklarda idrar yolu enfeksiyonları, üst solunum yolu enfeksiyonlarından sonra görülen en sık enfeksiyon türüdür. Özellikle de küçük yaştaki çocuklar problem oluşturan idrar yolu enfeksiyonları, henüz gelişmekte olan böbrekler için tehlikeli sonuçlara neden olabilir. Erken tanı konulamaması durumu ve tedavi edilememesi durumunda gelecekte hipertansiyon ve böbrek yetmezliği riski oluşturduğu bilinmektedir.

İdrar yolu enfeksiyonları, hayatın ilk bir yılında erkek çocuklarda daha sık görülürken ilerleyen yıllarda kız çocuklarında daha sık görülmektedir. Çocuklarda en sık idrar yolu enfeksiyonu (İYE) etkeni bağırsak kökenli bakterilerdir. Bu bakteriler işeme kanalı (üretra) yoluyla mesaneye yerleşir, burada çoğalır ve sonrasında aşağı idrar yollarından yukarı idrar yollarına (böbreklere) doğru ilerleyerek ateşli enfeksiyonlara ve böbrek hasarına neden olabilir. Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonuna neden olduğu bilinen hastalıklar kısaca; Üriner sistem taşları, işeme fonksiyon bozuklukları, vezikoureteral reflü, doğumsal böbrek hastalıkları, kabızlık, sünnet derisi (fimozis), kız çocuklarında labial füzyon (genital yapışıklık) olarak sıralanabilir.

İdrar yolu enfeksiyonu belirti ve bulguları hastanın yaşına ve enfeksiyonun yerleşim yerine göre değişiklik gösterebilir. Huzursuzluk, yüksek ateş, kilo alamama, kusma, ishal, kötü kokulu idrar, halsizlik, karın ağrısı, kabızlık, sık idrara çıkma, idrar kaçırma, ağrılı idrar yapma, büyüme geriliği gibi bulguların varlığında idrar yolu enfeksiyonu olabileceği düşünülmelidir. Küçük bebeklerde ateş, huzursuzluk, iştahsızlık gibi genel belirtilerle kendini gösterebilirken; büyük çocuklarda ise idrar yaparken yanma, ağrı, sık idrara çıkma ve idrar kaçırma gibi belirtiler daha ön plandadır.

İdrar yolu enfeksiyonunun eğer böbrekleri de etkilerse; ateş, titreme, sırt ve böğür ağrısı, kusma, genel durumda bozukluğu ortaya çıkarır. Özellikle böbrekleri tutan idrar yolu enfeksiyonu olan hastalarda gelecek dönemde böbrek hasarı oluşma riski vardır. Bu nedenle ateşli idrar yolu enfeksiyonu geçiren özellikle küçük yaştaki çocuklarda, hem hızla tanı konularak uygun tedaviye başlanmalı hem de idrar yolu anormallikleri açısından ileri incelemeler yapılmalıdır.

Tanı idrar tahlili ve idrar kültürü yapılarak konulmaktadır. Bunun için öncelikle doğru idrar örneği alınmalıdır. Doğru idrar örneği alımı, tuvalet eğitimini tamamlamış büyük çocuklarda ılık su ile perine bölgesi temizliği yapıldıktan sonra orta akım idrarı alınması ile sağlanır. İdrar kontrolü olmayan küçük çocuklar ve bebeklerde ise idrar tahlili için örnek idrar torbaları ile alınır. Bunun için de genital bölge uygun şekilde temizlendikten sonra, idrar torbası genital bölgeye yapıştırılır. Bebek idrar yapmadığı takdirde 30 dakikada bir tekrar temizlik yapılarak yeni torba takılması uygundur. İdrar torbalarının steril olmaması ve genital bölgeden idrar torbasına kolayca mikropların bulaşması, hatalı sonuçlara neden olabileceğinden idrar kültürü için torba ile idrar alınması pek önerilmemektedir. Bunun yerine idrar kontrolü henüz gelişmemiş küçük çocuklarda ve bebeklerde kültür alınması gerekiyorsa; idrar sondası ile idrar kesesine girerek veya göbek altından idrar kesesine enjektör ile girilerek idrar örneği alınmalıdır. Bu iki yöntemle idrar kültürünün alınması hem yanlış tanı ve tedavileri hem de gereksiz ileri incelemelerin yapılmasını önlemesi açısından önemlidir. Her iki yöntemin de bebeğe bir zararlı yoktur.

Tanı sonrası idrar yolu enfeksiyonuna neden olabilecek risk faktörlerinin araştırılmasında ilk olarak yapılacak görüntüleme tetkiki ultrasondur. Ultrason radyasyon etkisi olmayan ve hiçbir zararı olmayan çok değerli bir inceleme yöntemidir. Bu yöntemle, böbrek boyutları, yerleşimi, doku kalınlıkları, idrar akımını engelleyen darlık veya tıkanıklıklar, mesane kapasitesi ve duvar kalınlığı ile idrar yollarında taş veya normal dışı yapılanmalar hakkında ayrıntılı bilgi alınır.

Tekrarlayan ve özellikle de ateşli idrar yolu enfeksiyonu hikayesi olan çocuklarda vezikoüreteral reflü tanısı için halk arasında sondalı film olarak nitelendirilen işeme sistoüretrografisi (VSUG), yapılarak mesaneden böbreğe doğru idrar kaçışının olup olmadığı görülür. Ayrıca geçirilmiş enfeksiyonlardan böbreklerin ne ölçüde etkilendiğinin araştırılmasında damardan nükleer madde verilerek çekilen sintigrafi tetkikleri kullanılır. İşeme bozukluğu olan ve İYE geçiren çocuklara ayrıca EMG-üroflowmetri (idrar akım testi) tetkiki yapılır. İdrar kültüründe üreyen mikroba yönelik uygun antibiyotikle tedavisi yapılır. Tedavi sonrası kontrolde idrar tahlili ve kültürü alınmaktadır.